Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2011

Η Ατζέντα του οργανοποιού.



Ξανά μαζί με την Ατζέντα του Οργανοποιού για τον μήνα Ιανουάριο.

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ


ΣΤΗΛΗ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
ΣΤΗΛΗ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ
Σε ποια κατηγορία εργαλείων χειρός ανήκει η πλάνη;
Στην κατηγορία εργαλείων που διαθέτουν κόψη.
Ποια είναι η βασική εργασία που φέρνουμε εις πέρας με την πλάνη;
Είναι η εργασία του πλανίσματος-δηλαδή η αφαίρεση ξυλομορίων από μια ξύλινη επιφάνεια.
Ποιες άλλες εργασίες μπορούμε να κάνουμε με μια πλάνη;
                     i.            Εξομάλυνση ανώμαλων ξύλινων επιφανειών και επιπέδωση τους.
                   ii.            Διαμόρφωση  ξύλινων ακμών.
                  iii.            Επιπέδωση εγκοπών.
                 iv.            Καθαρισμός παλαιών στρώσεων ξύλου.
                   v.            Καθαρισμός επιφάνειας ξύλου από στρώματα μπογιάς ή βερνικιού.
                 vi.            Πλάνισμα και καθαρισμός καμπύλων ξύλινων επιφανειών.
                vii.            Πλάνισμα εγκάρσιας τομής ξύλου.
              viii.            Πλάνισμα και διεύρυνση αυλακώσεων(γκινισιές).
                 ix.            Καθαρισμός ευθύγραμμων αρμών.

Ποια είναι τα κυριότερα μέρη μιας κλασικής ξύλινης πλάνης;
Η κλασική ξύλινη πλάνη αποτελείται από το ξύλινο κουτί  συγκράτησης, το πέλμα της , την εμπρόσθια λαβή της που ονομάζεται και κέρατο, την λάμα κοπής, την σφήνα συγκράτησης της λάμας, το προστατευτικό χεριού, το διακενό για την απομάκρυνση των ξυλομορίων ,βέβαια υπάρχουν και μεταλλικές πλάνες οι οποίες περιέχουν και κάποια επιπλέον εξαρτήματα κυρίως για την ρύθμιση της πλάνης, σε γενικές όμως γραμμές αυτά είναι τα μέρη και τα εξαρτήματα μιας τυπικής ξύλινης πλάνης.
Μπορείτε να αναφέρετε τους βασικούς κανόνες που πρέπει να τηρούμε κατά την χρήση της πλάνης χειρός;
·         Το τεμάχιο που θέλουμε να πλανίσουμε πρέπει να το στερεώσουμε σε κατάλληλη διάταξη(οδηγό πλανίσματος) ώστε να μπορέσουμε να το επεξεργαστούμε με ασφάλεια.
·         Πρέπει πάντα να δουλεύουμε με πλάνες των οποίων οι λάμες τους είναι καλά ακονισμένες.
·         Για κάθε ξεχωριστή περίπτωση πλανίσματος πρέπει να χρησιμοποιούμε και τον κατάλληλο τύπο πλάνης, για παράδειγμα, την κοίλη επιφάνεια του καπακιού του βιολιού δεν μπορούμε να την πλανίσουμε με την ίσια πλάνη, χρειαζόμαστε την πλάνη καμπυλώσεων και μάλιστα τον ειδικό τύπο violin makers.
·         Για τον χειρισμό της πλάνης: Με το αριστερό χέρι πιάνουμε την μπροστινή λαβή (κέρατο) και πιέζουμε κάθετα προς το τεμάχιο που επεξεργαζόμαστε, το δεξί χέρι τοποθετείται στο προστατευτικό χεριού στο πίσω μέρος της πλάνης είτε στην πίσω λαβή ανάλογα με τον τύπο της πλάνης και οδηγεί την πλάνη προς την φορά πλανίσματος.
·         Το πλάνισμα να γίνεται πάντα με την φορά των ινών (νερών) του ξύλου για να προκύπτει μια ομαλή και λεία επιφάνεια.
·         Η λάμα της πλάνης πρέπει να ακονίζεται σε ειδική πέτρα ακονίσματος με χρήση λαδιού ακονίσματος και με κυκλικές κινήσεις.
·         Τηρούμε πάντα όλους τους κανόνες ασφαλούς χρήσης για κάθε εργαλείο όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες αναρτήσεις.

Ποιες είναι οι δύο βασικές μορφές ξυλείας που μπορούμε να βρούμε στο εμπόριο;
Η ακατέργαστη και η κατεργασμένη ξυλεία.
Ποια ξυλεία ονομάζουμε πριστή;
 Την ξυλεία που  έχει προκύψει από το πριόνισμα του κορμού του δέντρου στο πριστήριο.
Τι καθορίζει το όνομα του ξύλου που βρίσκουμε σε ξυλεμπορικά καταστήματα;
Οι διαστάσεις που λαμβάνει το ξύλο μετά την κατεργασία του στο πριστήριο είναι και αυτές που καθορίζουν και το όνομα με το οποίο το βρίσκουμε στο εμπόριο(δοκάρι, καδρόνι, μαδέρι, σανίδα, σκουρέτο).
Ποια είναι τα τρία βασικά ονόματα του ξύλου;
Κάθε ξύλο έχει και το δικό του βοτανικό όνομα, είναι δηλαδή η επιστημονική ονομασία του ξύλου έτσι όπως έχει καθοριστεί από την επιστήμη και μας παραπέμπει στην οικογένεια και το είδος του δέντρου. Υπάρχει επίσης η κοινή ονομασία του ξύλου που χρησιμοποιείται συχνά από όλους μας, για παράδειγμα λέμε  πως αυτό το ξύλο είναι πεύκο(κοινή ονομασία),τέλος υπάρχει και η εμπορική ονομασία που συνηθίζεται στον εμπορικό κόσμο του ξύλου και που κάποιες φορές μπορεί να είναι ταυτόσημη με την κοινή ονομασία του ξύλου.
Μπορείτε να αναφέρετε τις κυριότερες ονομασίες ξυλείας που καθορίζονται από την διατομή της;
·         Πέταυρα- έχουν πάχος 3 με 9mm και πλάτος μεγαλύτερο των 5cm.
·         Σκουρέτα- έχουν πάχος 10 με 15mm και πλάτος μεγαλύτερο των 10cm.
·         Σανίδες- έχουν πάχος μεγαλύτερο των 24mm και πλάτος πάνω από 10cm, το πάχος των σανίδων μπορεί να φτάσει και τα 38mm.
·         Καδρόνια- συναντούμε διατομές που κυμαίνονται από 40χ40mm έως 100χ100mm.
·         Δοκοί-με τετραγωνική ή ορθογωνική διατομή 12χ12cm ή 15χ15cm  ή 20χ26cm.
·         Μαδέρια- με πάχος 45-65mm και πλάτος 10-12cm.
·         Πήχεις- διάφορες διατομές 24χ24mm, 27χ27mm, 24χ33mm.

Ποιο μέρος του κορμού κατά την τομή του δίνει την καλύτερη ποιότητα πριστοτεμαχίων;
Το μέρος του εγκάρδιου ξύλου(καρδιόξυλο).
Πως κόβεται το ξύλο ως προς τον άξονα του κορμού;
Ως επί το πλείστον παράλληλα.
Πως λέγονται τα νερά του ξύλου που έχουν ομοιόμορφη πυκνότητα;
Ισόβενα.
Και εκείνα με ανομοιόμορφη πυκνότητα;
Επίκουρα ή πίκουρα.
Τι πυκνότητα νερών να προτιμάμε στην οργανοποιία;
Ισόβενα νερά, κυρίως στο καπάκι του οργάνου.
Πόσες φορές μεγαλύτερη είναι η αντοχή του ξύλου παράλληλα με τα νερά του (ίνες) από ότι κάθετα;
Τουλάχιστον 10 φορές.
Που βρίσκουμε το καλύτερο ξύλο σε σχέση με το ύψος του δέντρου;
Όσο πιο κοντά γίνεται προς το έδαφος(χαμηλά τμήματα κορμού).
Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα κινησιακά φαινόμενα του ξύλου;
Πάντα.
Ποιο είναι το ποσοστό υγρασίας που πρέπει να έχει η ξυλεία για την κατασκευή μουσικών οργάνων;
Ένα εύρος μεταξύ 5%-11%,το οποίο και μπορούμε εύκολα να διαπιστώσουμε με ένα ηλεκτρονικό υγρασιόμετρο ξύλου.
Ποιόν παράγοντα πρέπει να λάβουμε υπόψη για την ξυλεία πριν κάνουμε χρήση της στο εργαστήριο;
Η ξυλεία πρέπει να εγκλιματιστεί στο περιβάλλον του εργαστηρίου αρκετές εβδομάδες πριν ξεκινήσουμε τις κατασκευές μας και αυτό για να αποφύγουμε «ακραία» κινησιακά φαινόμενα.



Καλή εβδομάδα και καλό μήνα.

Δευτέρα 24 Ιανουαρίου 2011

Ξυλογνωσία - Μάθημα (5). Ονομασίες ξυλείας ανάλογα με την διατομή της.

    Καλημέρα και καλή εβδομάδα, στην σημερινή ανάρτηση θα ασχοληθούμε με την ονοματολογία στα διάφορα είδη ξύλου όπως μπορούμε να τα βρούμε στα ξυλεμπορικά καταστήματα ή αποθήκες ξυλείας. Σε γενικές γραμμές την ξυλεία μπορούμε να την συναντήσουμε στο εμπόριο σε δύο βασικές μορφές: α)Στην ακατέργαστη ξυλεία, β) στην κατεργασμένη ξυλεία.

    Τα τεμάχια ακατέργαστης ξυλείας που βρίσκουμε στο εμπόριο φέρουν συνήθως και το φλοιό του κορμού και φυσικά είναι μη ορθογωνιασμένης μορφής(αξεφάρδιστη),μπορεί όμως να συναντήσουμε και ακατέργαστη ξυλεία χωρίς φλοιό η οποία όμως δεν έχει υποστεί καμία άλλη επεξεργασία.

    Η κατεργασμένη ξυλεία  ως επί το πλείστον είναι πριστή ξυλεία δηλαδή έχει προκύψει από το πριόνισμα του κορμού του δέντρου στο πριστήριο. Το πριστήριο είναι μια αίθουσα σε ένα εργοστάσιο πρίσης ξύλου που φέρει εξοπλισμό από διάφορες μηχανές για την κοπή και επεξεργασία του ξύλου, στα σύγχρονα πριστήρια η κοπή των κορμών γίνεται με ισχυρές πριονοκορδέλες, παλινδρομικούς πολυπρίονες(καταρράκτες),δισκοπρίονες και διάφορα άλλα ηλεκτρικά μηχανήματα βαρέως τύπου.

    Οι διαστάσεις που λαμβάνει το ξύλο μετά την κατεργασία του στο πριστήριο είναι και αυτές που καθορίζουν και το όνομα με το οποίο το βρίσκουμε στο εμπόριο(δοκάρι, καδρόνι, μαδέρι, σανίδα, σκουρέτο),είναι μερικά μόνο ονόματα που έχουν τα ξύλα ανάλογα με την διατομή τους. Πριν αναφέρουμε τα χαρακτηριστικά των παραπάνω ονομασιών καλό είναι να πούμε κάποια πράγματα για τα ονόματα των ξύλων που συνήθως χρησιμοποιούνται .

    Κάθε ξύλο έχει και το δικό του βοτανικό όνομα, είναι δηλαδή η επιστημονική ονομασία του ξύλου έτσι όπως έχει καθοριστεί από την επιστήμη και μας παραπέμπει στην οικογένεια και το είδος του δέντρου. Υπάρχει επίσης η κοινή ονομασία του ξύλου που χρησιμοποιείται συχνά από όλους μας, για παράδειγμα λέμε  πως αυτό το ξύλο είναι πεύκο(κοινή ονομασία),τέλος υπάρχει και η εμπορική ονομασία που συνηθίζεται στον εμπορικό κόσμο του ξύλου και που κάποιες φορές μπορεί να είναι ταυτόσημη με την κοινή ονομασία του ξύλου. Στον παρακάτω πίνακα σας δίνω ένα παράδειγμα με τις ονομασίες του ξύλου.


Βοτανικό όνομα
Κοινό όνομα
Εμπορικό όνομα
Acer sp.
Σφένδαμος.
Κελεμπέκι.
Pinus sylvestris.
Ευρωπαϊκή Πεύκη.
Σουηδική Πεύκη.
Juniperus  communis.
Κέδρος.
Κέδρος.
Fraxinus  excelsior.
Φράξος.
Δεσποτάκι ή μελιά.





Ας δούμε τώρα την ονομασία της ξυλείας ανάλογα με την διατομή της.

·         Πέταυρα- έχουν πάχος 3 με 9mm και πλάτος μεγαλύτερο των 5cm.
·         Σκουρέτα- έχουν πάχος 10 με 15mm και πλάτος μεγαλύτερο των 10cm.
·         Σανίδες- έχουν πάχος μεγαλύτερο των 24mm και πλάτος πάνω από 10cm, το πάχος των σανίδων μπορεί να φτάσει και τα 38mm.
·         Καδρόνια- συναντούμε διατομές που κυμαίνονται από 40χ40mm έως 100χ100mm.
·         Δοκοί-με τετραγωνική ή ορθογωνική διατομή 12χ12cm ή 15χ15cm  ή 20χ26cm.
·         Μαδέρια- με πάχος 45-65mm και πλάτος 10-12cm.
·         Πήχεις- διάφορες διατομές 24χ24mm, 27χ27mm, 24χ33mm.

    Τα παραπάνω στοιχεία είναι εντελώς ενδεικτικά και σίγουρα στο εμπόριο μπορούμε να βρούμε πολύ περισσότερες διατομές και μια μεγαλύτερη ποικιλία διαστάσεων, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το πάχος του ξύλου εξαρτάται και από την απόσταση που έχουν οι πριονοταινίες στα παλινδρομικά πολυπρίονα στην αίθουσα πρίσης.


Χρήσιμες γνώσεις για την ξυλεία και την χρήση της.

§  Το καλύτερο ξύλο βρίσκεται χαμηλά στον κορμό δηλαδή κοντά στην ρίζα του δέντρου.
§  Το καρδιόξυλο (εγκάρδιο ξύλο) δίνει καλύτερης ποιότητας και μεγαλύτερης αντοχής πριστοτεμάχια.
§  Το σομφόξυλο δίνει πριστοτεμάχια με περισσότερες πιθανότητες παραμόρφωσης από το καρδιόξυλο.
§  Το ξύλο κόβεται ως επί το πλείστον παράλληλα με τον άξονα του κορμού του δέντρου.
§  Τα νερά του ξύλου(ίνες) πρέπει να έχουν ομοιόμορφη πυκνότητα (ισόβενα).
§  Ξύλα με ανομοιόμορφη πυκνότητα νερών ονομάζονται επίκουρα και καλό είναι να αποφεύγονται κυρίως στα καπάκια των εγχόρδων μουσικών οργάνων.
§  Η αντοχή του ξύλου είναι πολλαπλάσια μεγαλύτερη παράλληλα με τις ίνες του(νερά) από ότι κάθετα, τουλάχιστον δέκα φορές μεγαλύτερη!
§  Η σωστή ξήρανση του ξύλου ειδικά για τα μουσικά όργανα είναι απαραίτητη.
§  Το ξύλο είναι ένας ζωντανός οργανισμός που αλληλεπιδρά με το περιβάλλον (δίνει και παίρνει υγρασία) γιαυτό το λόγο πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα κινησιακά του φαινόμενα.
§  Το περιεχόμενο των ρητινών που εμπεριέχεται στο ξύλο είναι σημαντικός παράγοντας για την αποφυγή της διάβρωσης του.

    Κλείνοντας σας αναφέρω κάποια ενδεικτική βιβλιογραφία  για όσους θέλουν να μελετήσουν σε βάθος το ξύλο και να αποκομίσουν χρήσιμες γνώσεις:
1)      Τεχνολογία ξυλουργικών υλικών, εκδόσεις ΕΤΕ.
2)      Το πριστήριο, εκδόσεις «Ξύλο-έπιπλο».
3)      Υλικά, η βιβλιοθήκη του τεχνίτη, εκδόσεις ιδρύματος Ευγενίδη.
4)      Το ξύλο και η προστασία του, εκδόσεις ΤΕΣΣΑΡΑ ΠΡΕΣΣ.

    Καλή εβδομάδα και καλή δύναμη σε όλες και σε όλους!

Σάββατο 15 Ιανουαρίου 2011

Μάθημα εργαλείων χειρός (3) - Οι πλάνες.

    Στην σημερινή ανάρτηση θα μελετήσουμε:
  • Τα διάφορα είδη πλάνης.
  • Τα μέρη της κλασικής ξύλινης ξυλουργικής πλάνης.
  • Τους κανόνες εργασίας για την χρήση της πλάνης χειρός.

   Καλησπέρα σας, συνεχίζουμε με την παρουσίαση εργαλείων χειρός, σήμερα θα μιλήσουμε για την πλάνη. Η πλάνη  ανήκει και αυτή στην κατηγορία των εργαλείων χειρός που διαθέτουν κόψη. Με την πλάνη εκτελούμε την εργασία του πλανίσματος ,δηλαδή την αφαίρεση ξυλομορίων από μια ξύλινη επιφάνεια, πέρα όμως από την προαναφερθείσα βασική εργασία ,με την πλάνη μπορούμε να φέρουμε εις πέρας μια σειρά εργασιών όπως:

                     i.           Εξομάλυνση ανώμαλων ξύλινων επιφανειών και επιπέδωση τους.
                   ii.            Διαμόρφωση  ξύλινων ακμών.
                  iii.            Επιπέδωση εγκοπών.
                 iv.             Καθαρισμός παλαιών στρώσεων ξύλου.
                   v.            Καθαρισμός επιφάνειας ξύλου από στρώματα μπογιάς ή βερνικιού.
                 vi.             Πλάνισμα και καθαρισμός καμπύλων ξύλινων επιφανειών.
                vii.             Πλάνισμα εγκάρσιας τομής ξύλου.
              viii.              Πλάνισμα και διεύρυνση αυλακώσεων(γκινισιές).
                 ix.             Καθαρισμός ευθύγραμμων αρμών.


 
    Στο σχ.1, μπορείτε να δείτε μια ποικιλία με διάφορες πλάνες που χρησιμοποιούν οι ξυλουργοί και φυσικά οι τεχνίτες οργανοποιοί .

Διάφορες πλάνες

 
   Η κλασική ξύλινη πλάνη ,αποτελείται από το ξύλινο κουτί  συγκράτησης, το πέλμα της , την εμπρόσθια λαβή της που ονομάζεται και κέρατο, την λάμα κοπής, την σφήνα συγκράτησης της λάμας, το προστατευτικό χεριού, το διακενό για την απομάκρυνση των ξυλομορίων ,βέβαια υπάρχουν και μεταλλικές πλάνες, οι οποίες περιέχουν και κάποια επιπλέον εξαρτήματα, κυρίως για την ρύθμιση της λάμας της πλάνης, σε γενικές όμως γραμμές αυτά είναι τα μέρη και τα εξαρτήματα μιας τυπικής ξυλουργικής πλάνης σχ.2.

Εξαρτήματα-Μέρη πλάνης


   Ας δούμε τώρα τους βασικότερους κανόνες εργασίας, όπως κάνουμε σε κάθε μάθημα εργαλειοχρησίας.

ΚΑΝΟΝΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

·         Το τεμάχιο που θέλουμε να πλανίσουμε πρέπει να το στερεώσουμε σε κατάλληλη διάταξη(οδηγό πλανίσματος) ,ώστε να μπορέσουμε να το επεξεργαστούμε με ασφάλεια.
·         Πρέπει πάντα να δουλεύουμε με πλάνες ,των οποίων οι λάμες τους είναι καλά ακονισμένες.
·         Για κάθε ξεχωριστή περίπτωση πλανίσματος, πρέπει να χρησιμοποιούμε και τον κατάλληλο τύπο πλάνης, για παράδειγμα ,την κοίλη επιφάνεια του καπακιού του βιολιού δεν μπορούμε να την πλανίσουμε με την ίσια πλάνη, χρειαζόμαστε την πλάνη καμπυλώσεων και μάλιστα τον ειδικό τύπο violin makers.
·         Για τον χειρισμό της πλάνης: Με το αριστερό χέρι πιάνουμε την μπροστινή λαβή (κέρατο) και πιέζουμε κάθετα προς το τεμάχιο που επεξεργαζόμαστε, το δεξί χέρι τοποθετείται στο προστατευτικό χεριού, στο πίσω μέρος της πλάνης ,είτε στην πίσω λαβή ανάλογα με τον τύπο της πλάνης και οδηγεί την πλάνη προς την φορά πλανίσματος.
·         Το πλάνισμα να γίνεται πάντα με την φορά των ινών (νερών) του ξύλου, για να προκύπτει μια ομαλή και λεία επιφάνεια.
·         Η λάμα της πλάνης πρέπει να ακονίζεται σε ειδική πέτρα ακονίσματος ,με χρήση λαδιού ακονίσματος και με κυκλικές κινήσεις.
·         Τηρούμε πάντα όλους τους κανόνες ασφαλούς χρήσης για κάθε εργαλείο ,όπως έχουμε αναφέρει και σε προηγούμενες αναρτήσεις.

 
   Για τους φίλους της οργανοποιίας ετοιμάζω φωτογραφίες και κείμενο με την πλήρη περιγραφή κατασκευής ενός παραδοσιακού σκαφτού μπαγλαμά, εκεί θα έχετε την δυνατότητα, να δείτε και την χρήση των εργαλείων που περιγράφω στα μαθήματα της εργαλειοχρησίας στην πράξη . Σας χαιρετώ.