Ξυλογνωσία-Μάθημα (2). Χημική σύσταση ξύλου - Ιδιότητες ξύλου.

Σε προηγούμενη μας ανάρτηση είχαμε αναλύσει ορισμένα βασικά εισαγωγικά στοιχεία για το ξύλο, σήμερα συνεχίζουμε το κεφάλαιο της ξυλογνωσίας με κάποια εξίσου σημαντικά θέματα:

1.       Η χημική σύσταση του ξύλου: Σε γενικές γραμμές το ξύλο χημικώς αποτελείται: α) Το μεγαλύτερο ποσοστό περί 50 % καταλαμβάνει ο άνθρακας, β) ακολουθεί το οξυγόνο με ποσοστό της τάξεως 42-43%, γ) υδρογόνο 5-6%, δ)άζωτο και διάφορα άλλα στοιχεία όπως τέφρα 1%. Στην ουσία το 50% του ξύλου είναι κυτταρίνη και το 20-30 % λιγνίνη. Εκτός από τα παραπάνω συστατικά που καταλαμβάνουν και το μεγαλύτερο ποσοστό στην χημική σύσταση του ξύλου, σε ένα ποσοστό 5-6% εμπεριέχει και ουσίες όπως, ρητίνη, κερί, τερεβινθίνη, ακετόνη, ξυλόπισσα, άμυλο, μεθυλική αλκοόλη, τανίνη, διάφορες χρωστικές και  ανόργανες ύλες  όπως κάλιο, μαγνήσιο, ασβέστιο ,νάτριο, οξείδιο σιδήρου  κλπ.

2.       Οι ιδιότητες του ξύλου: Η κατασκευή εγχόρδων μουσικών οργάνων απαιτεί  την χρήση εξαιρετικής ποιότητας ξύλου διότι τα μουσικά όργανα δεν  τα κατασκευάζουμε για να τα χρησιμοποιήσουμε ως  απλά έπιπλα αλλά ως διατάξεις για την παραγωγή μελωδιών και αρμονιών. Θα πρέπει λοιπόν για να επιλέγουμε το καλύτερο ξύλο για τις κατασκευές μας να γνωρίζουμε τις ιδιότητες του ξύλου, μια προσεκτική μελέτη των παρακάτω θα βοηθήσει πολύ τους  ερασιτέχνες οργανοποιούς στην επιλογή κατάλληλης ξυλείας για τις κατασκευές τους.

·         Η πυκνότητα του ξύλου: Ως πυκνότητα ξύλου μπορούμε να ορίσουμε την σχέση μάζας προς τον όγκο με αποτέλεσμα κάθε ξύλο να έχει διαφορετική καθαρή πυκνότητα .Στην  κατασκευή εγχόρδων χρησιμοποιούμε ξυλεία με μεγάλη καθαρή πυκνότητα, η οποία επηρεάζεται από την ποσότητα νερού που περιέχει το ξύλο(ποσοστό υγρασίας). Ρίξτε μια ματιά στον παρακάτω πίνακα με διάφορα ξύλα που χρησιμοποιούνται στην οργανοποιία με τις αντίστοιχες τιμές καθαρής πυκνότητας:

 ΚΑΘΑΡΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ ΞΥΛΟΥ

ΞΥΛΟ	ΚΑΘΑΡΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ σε gr/cm3
Καρυδιά.	0,70
Κερασιά.	0,60
Μαόνι.	0.60
Παλίσανδρος Ρίο	0,95
Έβενος	1,05
Σφένδαμος	0,63
Έλατο	0,50

·         Αντοχή:  Πολύ σημαντική ιδιότητα για την «μακροζωία» ενός έγχορδου μουσικού οργάνου. Η αντοχή του ξύλου είναι ένα είδος αντίστασης που φέρει το ξύλο σε δυνάμεις που ασκούνται από εξωγενείς παράγοντες. Ο οργανοποιός επιβάλλεται να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ιδιότητα αυτή, για να κατασκευάζει μουσικά όργανα που θα αντέχουν στον χρόνο και στις διάφορες δυνάμεις (πίεση, θλίψη, εφελκυσμός,κάμψη) που ασκούνται σε αυτό. Χρειάζεται  προσοχή στην επιλογή της ξυλείας (ξύλα χωρίς ρόζους, ρωγμές και διάφορα ελαττώματα ανάπτυξης).

·         Πλαστικότητα: Πρόκειται για την ιδιότητα που έχει ένα υλικό να μπορεί να κάμπτεται και να παραμένει στο νέο του σχήμα που παίρνει κατά την άσκηση της καμπτικής δύναμης και μετά την απομάκρυνση αυτής. Αυτή η ιδιότητα είναι πολύ σημαντική για την κάμψη των ξύλων που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή λαουτοειδών οργάνων. Το υγρό (μουσκεμένο) ξύλο κάμπτεται πιο εύκολα από το στεγνό. Όταν το ξύλο αρχίζει να σπάει τότε σημαίνει ότι έχουμε ξεπεράσει τα όρια της πλαστικότητας του.

·         Ελαστικότητα: Όταν το ξύλο μετά την παύση της εφαρμογής καμπτικής δυνάμεως επανέρχεται στο αρχικό του σχήμα,  τότε μιλάμε για την ιδιότητα της ελαστικότητας. Εάν δημιουργηθεί μια παραμόρφωση στο ξύλο ,μετά την απομάκρυνση της καμπτικής δυνάμεως και είναι μόνιμη, τότε στο ξύλο αυτό έχουμε υπερβεί το όριο ελαστικότητας του. Το νεότερο και χλωρότερο ξύλο είναι πιο ελαστικό από το παλιότερο ξύλο.

·         Σκληρότητα:  Είναι η αντίσταση που φέρει το ξύλο σε κάθε είδους διείσδυση εξωτερικού σώματος σε αυτό, για παράδειγμα ,η  αντίσταση που καταλαβαίνουμε όταν κόβουμε ένα ξύλο με το πριόνι ή το σκαλίζουμε με το σκαρπέλο.

·         Υγρασία: Το ποσοστό νερού που περιέχεται στο ξύλο αναφέρεται ως υγρασία και είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας για να μπορέσουμε να ελέγξουμε τα λεγόμενα «κινησιακά φαινόμενα» του ξύλου. Το ξύλο κατά την κοπή του δέντρου περιέχει νερό που μπορεί να φτάσει και το 50% του βάρους του, ο χρόνος όμως που ακολουθεί μετά την κοπή του ξύλου συμβάλλει στη μείωση του ποσοστού υγρασίας. Η ξυλεία πριν την χρήση της στις κατασκευές  πρέπει να έχει ξεραθεί είτε με φυσικό τρόπο είτε σε ειδικούς φούρνους ξήρανσης σε ελεγχόμενη θερμοκρασία 50-70  βαθμούς κελσίου. Οι περισσότεροι οργανοποιοί προτιμούν να ξηραίνουν μόνοι τους τα ξύλα τους, με φυσικούς τρόπους και για μεγάλο χρονικό διάστημα . Τα ξύλα για την οργανοποιία πρέπει να έχουν ποσοστό υγρασίας της τάξεως 5-11%.

Φυσικά οι οργανοποιοί δίνουν ιδιαίτερη σημασία και στην φυσική ομορφιά του ξύλου που περιλαμβάνει την πολυπλοκότητα των σχεδίων του ξύλου(τα νερά του ξύλου),την στιλπνότητα,  το χρώμα, την λάμψη του ξύλου κλπ.

Η επόμενη ανάρτηση θα έχει ως θέμα μια πολύ σημαντική συνέντευξη που δόθηκε στο ιστολόγιο απο τον εγγονό ενός ρεμπέτη της Σμύρνης ο οποίος δίνει στοιχεία που δημοσιεύονται για πρώτη φορά!